Marije | Een jonge vrouw aan zee

Ik sluit iets later aan bij de groep waar Marije deel van uitmaakt. Haar frêle verschijning, de kleur van haar huid, de bescheiden aanwezigheid vallen op en maken haar tegelijkertijd soms onzichtbaar. Marije zegt niet veel tijdens de studiedagen en daardoor kan je haar een beetje vergeten. Ze neemt letterlijk en figuurlijk weinig ruimte in. Ondanks haar fysieke aanwezigheid voel ik dat ze mijlenver van ons verwijderd is. Ik merk dat ze mij en de anderen op afstand houdt en ik vind dat eigenlijk wel zo gemakkelijk. Dichterbij haar komen durf ik niet. Zelfs niet op het moment dat ze toenadering zoekt en me een lange mail met overdenkingen stuurt. In lyrische taal schrijft ze een relaas over de indruk die de theorie van Dabrowski op haar maakte:

Zoals ik in mijn introductiemail al schreef vond ik het lezen over Dabrowski’s overexcitabilities dan ook een eye-opener. De afgelopen jaren heb ik dikwijls geprobeerd om uit te leggen hoeveel er tegelijkertijd in me om kan gaan en hoe bepaalde ervaringen sensaties bij me binnenkomen. De reactie van anderen deed vervolgens ook veel met me. Die bleef namelijk vaak uit of bestond uit een opmerking die het woord ‘te’ bevatte. Dat heeft me natuurlijk ontzettend aan het twijfelen gebracht over mezelf, mijn woorden, mijn gedachten en mijn beleving. Het is naast verwarrend en verontrustend toch ook helend om op een dag als maandag veel dingen te herkennen. Met terugwerkende kracht durf ik me soms te realiseren dat ik wellicht wat minder streng voor mezelf kan en had mogen zijn op bepaalde momenten. Daarnaast besef ik ook steeds beter dat je ‘te’ eveneens kunt beschouwen als ‘meer’. Door aan het intens mogen en kunnen ervaren meer waarde toe te kennen wordt het naast kwetsbaarheid ook een meerwaarde.

Marije volgt de colleges en specialisatiemodules bij Novilo met veel interesse, haar plusklas daarbij als uitgangspunt nemend. Ze neemt deel aan de intervisies die we als studiegenoten regelmatig hebben en brengt interessante casussen en vragen in. Ook draagt ze bij aan de casussen van anderen. Niet als een haantje de voorste, wel met een rake tegenvraag of suggestie die pas komt als ze het hele verhaal compleet heeft.

Toen ik mijn scriptie afrondde concludeerde ik dat ‘Longinus’ in de praktijk bracht wat hij zijn lezers wilde duidelijk maken. Dit vond ik toentertijd een prachtig aspect van zijn werk. Zoals ik eerder schreef is dit ‘voorleven’ iets wat ik maandag ook ontzettend waardeerde: practice what you preach. Dat vraagt natuurlijk ook om zelfreflectie. Dinsdagochtend noteerde ik voor mezelf de overweging ‘Hoe kan ik voorleven?’. De autocorrect-functie van mijn telefoon bleef het woord ‘voorleven’ halsstarrig veranderen in ‘voortleven’. Die aanpassing van mijn vraag is ook wel een van de belangrijkste dingen die ik me maandag wederom realiseerde. Om iemand goed te kunnen begeleiden, moet je zelf de weg bewandeld hebben die je de ander wilt helpen onderzoeken. Persoonlijke verandering zou essentieel zijn als ik kinderen professioneel en op een gezonde manier zou willen begeleiden. Als ik tot voorleven wil kunnen komen, dan zou er inderdaad eerst iets aan autocorrectie dan wel zelfverbetering moeten plaatsvinden! (Die smartphones weten wel veel tegenwoordig…)

Uit een mail van Marije

Achteraf haar teksten lezend lijkt het er zo dik bovenop te liggen, de weg die ze had uitgestippeld, de verwijzingen naar haar naderende einde. Ik kan deze mail nooit meer lezen met de ogen die ik had voor haar dood. Wilde ik het niet zien of was ik onmachtig?

Voorleven. Leven voor anderen. Zelf zoveel geven als je zou willen ontvangen. Als je leeft voor anderen, doe je dat dan voor jezelf of voor die ander? Een voorbeeld zijn. Voorleven/dood/naleven.

Een oud Inuitverhaal over geboorte, ontwikkeling en verval beschrijft de cyclus leven/dood/leven. Dood gevolgd door wedergeboorte, transformatie. In het verhaal wordt de vrouw, die de dood representeert, bevrijd uit het diepst van de zee, uit de netten waarin ze verstrikt zat. Haar vrijlaten betekent vertrouwen op haar goede intenties.

‘Wanneer we de eenzaamheid van het principe van leven/dood/leven begrijpen, dat buiten haar schuld voortdurend wordt afgewezen… dan kunnen misschien ook wij door haar leed bewogen worden.’ Onze liefde kan niet groeien als we haar lang vrezen of minachten. Bang zijn is geen excuus, we zijn allemaal bang, wie leeft is bang. Iemand die haar heeft bevrijd, kent geduld, is beter in staat te wachten. Niet geschokt, of bang voor schraalheid, wordt niet volkomen beheerst door het verlangen naar onmiddellijke vervulling. ‘Luister naar je innerlijke stem die niet het ego is.’

Uit De ontembare vrouw van Clarissa Pinkola Estes. Hoofdstuk 5. Jagen: het hart als eenzame jager

Hierover mijmerend kom ik bij de vraag: wat leefde Marije mij voor dat ik na haar dood kan naleven? Als ik haar dood zie als iets afschrikwekkends, iets waarvoor ik het liefst wil vluchten, dan maak ik het mezelf onmogelijk om zinvol na te leven. Als ik haar dood in de ogen kijk, haar omhelzing toesta, me overgeef en mijn wantrouwen achter me laat, als ik haar toelaat in al haar tegenstrijdigheden, haar binnenstrijdigheden, haar strijd, dan sta ik haar ook toe om voort te leven.

Maar hoe kan ik loslaten wat ik niet heb gezien? Hoe kan ik betekenis geven nu de dood is ingetreden? Waar moet ik doorheen om mijn eigen onvermogen, het schuldgevoel, plaats te laten maken voor liefde? Hoe kom ik, ondanks dat de dood haar lijkt te scheiden van ons levenden, juist dichter bij haar? Hoe laat ik haar toe, in zowel in haar wijsheid als in haar onmachtige kleingeestigheid, haar onschuld, zoals ik die allemaal ook in mijzelf herken?

Ik ben moeder, vrouw en dochter tegelijk, ik ben het voorleven en het naleven dat de dood scheidt. Ik voel de pijn van de moeder en de pijn van het kind. Ik voel de verbinding maar ook de eindeloze afstand die er tussen die twee kan zijn. Moeten we vechten om bij elkaar te komen, of juist loslaten?

In het tweede jaar van de opleiding zien we elkaar minder intensief dan daarvoor. Omdat ieder een individueel studieprogramma volgt, komen we elkaar nog maar sporadisch tegen. Op het moment dat het bericht over haar overlijden komt, heb ik Marije al lange tijd niet gezien. Was het een donderslag bij heldere hemel? De boodschap kwam met hels kabaal maar we hadden het al horen rommelen, aan de andere kant van de rivier.

Twee jaar geleden ben ik gestart met een euthanasietraject. Dat is een intensief traject geweest met veel gesprekken en onderzoeken. Anderhalve maand geleden heb ik te horen gekregen dat men mijn situatie als ‘ondragelijk en uitzichtloos’ heeft beoordeeld en daarom bereid is mij euthanasie te verlenen. Jullie begrijpen wel dat dat de wereld op zijn kop zet. Dit bericht maakt vast ook begrijpelijk waarom mijn doelen tijdens de opleiding steeds zo gekoppeld zijn geweest aan het ‘hier&nu’ op school en niet aan bezigheden in de toekomst of plannen voor de lange termijn. Het ‘hier&nu’ staat op dit moment echter volledig in het teken van andere zaken; omgaan met de wanhoop en het verdriet van mijn omgeving en van mij en het nemen van afscheid. Het is onwerkelijk en een keuze uit kwaden, een strijd die slechts verliezers kent.

Uit de brief die Marije haar opleidingsgenoten schreef voor na haar dood

Marijes ouders, Dick en Joyce, blijven achter met een peilloos verdriet en zich steeds herhalende vragen. Nu Marije er niet meer is, is de gangmaker van het gezin weggevallen. De gezinsleden schikken zich onwennig om het silhouet van leegte dat is ontstaan. Marije had de bijzondere gave om anderen te motiveren. Wat ze naliet zijn vierendertig jaar mooie maar ook rauwe herinneringen. Haar ouders zijn trots op hun lieve, getalenteerde dochter. Ze koesteren de tastbare aandenkens: foto’s, gedichten en teksten die Marije schreef, de stenen die ze beschilderde maar ook haar stem die resoneert.

De rust waar jij zo naar verlangde kun je horen in het geluid van de stilte.

Dick, vader van Marije tijdens de afscheidsbijeenkomst

Driehonderd minuscule opgerolde herinneringen heeft Marije die laatste weken voor haar ouders geschreven. Elke zondag peuteren Dick en Joyce een elastiekje van een van de opgerolde papiertjes en lezen ze een secuur beschreven klein momentum van hun oudste kind. Marije maakte boekjes voor haar broer en zus en voor haar nichtje vulde ze een koffertje met herinneringen. Ze was zo’n geweldige tante! Ze koesteren het en bewonderen haar erom. En tegelijkertijd zien ze de ijver en obsessie die ze erin stopte om haar onmacht te verbloemen. Als een symbool van de pijn die onlosmakelijk is verbonden aan het na-leven.

Misschien is deze uitkomst wel het ultieme houden van. Wij nemen het verdriet en de pijn van je over zodat jij eindelijk rust kan vinden.

Inger, zus van Marije tijdens de afscheidsbijeenkomst

In gesprek met Dick en Joyce is de onmacht voelbaar, bijna tastbaar. Er is een diep verdriet en een zoektocht naar antwoorden die hun voorstellingsvermogen te buiten gaan.